Το «περιγραπτόν» ως προϋπόθεση του προτύπου

   «Προκειμένου να γίνει μια εικόνα, πρέπει να (προ)υπάρχει (ένα) πρότυπο · αυτή είναι η πρώτη στιγμή της εικόνας. Τι μπορεί να είναι πρότυπο και τι είναι αυτό που απεικονίζεται; Για να μην μείνουμε στο εμπειρικό επίπεδο και πελαγοδρομήσουμε στην περιπτωσιολογία, απαριθμώντας πιθανά και πραγματικά πρότυπα της εικόνας από τον χώρο της τέχνης, και στην καλύτερη εκδοχή καταρτίσουμε έναν κατάλογο θεμάτων, οφείλουμε να θέσουμε ένα θεμελιωδέστερο ερώτημα: Τι μπορεί να είναι πρότυπο και τι είναι αυτό που εικονίζεται;

   Αναζητούμε όχι απλώς ή όχι τόσο τα όντα που είναι ήδη πρότυπα, αλλά το στοιχείο εκείνο που απαιτείται για να γίνει κάτι πρότυπο. Βρισκόμαστε σε μια υποτιθέμενη αρχική κατάσταση και ρωτούμε περιμένοντας θετική απάντηση: τι χρειάζεται για να είναι κάτι πρότυπο;

   Στον τρίτο Λόγο περί εικόνων (http://www.egolpion.com/ti_einai_eikona.el.aspx) συναντούμε, με τις λέξεις του Δαμασκηνού, το ίδιο πρόβλημα: «τι το εικονιζόμενον και τι το μή εικονιζόμενον». Και αμέσως μετά τη λύση του: «περιγραφήν έχοντα... εικονίζονται... [επειδή] περιγράφονται...εικονίζονται» (Λόγος Γ' 24.1-2 · 4-5 · 8 ·10).  Προϋπόθεση για την απεικόνιση τίθεται ρητά η «περιγραφή» του προτύπου: το περιγραφόμενο είναι εικονιζόμενο (πρότυπο).

    Η έννοια της «περιγραφής», του «περιγράφειν», δηλώνει καταρχήν τον περιορισμό, το όριο, τον καθορισμό. Ως προς τι; Βρίσκουμε την απάντηση σε ένα άλλο κείμενο του Δαμασκηνού: «περιγραπτόν εστί το τόπω ή χρόνω ή κατάληψει περιλαμβανόμενον». Τρείς είναι οι προϋποθέσεις ή τρείς οι σημασίες του «περιγραπτού»: α) η ένταξη στον χώρο, και μάλιστα σε συγκεκριμένο τόπο, β) η ένταξη στον χρόνο (να έχει αρχή και τέλος) και γ) η γνώση του. Κάθε τι που εκπληρώνει μία απο τις τρείς προϋποθέσεις μπορεί να εικονισθεί».

«Βυζαντινή φιλοσοφία της εικόνας»
Γ.Ζωγραφίδης